St Baglan
The story of Baglan is long and rich. The stone structures on the hills show that the ancient Celts inhabited the area in the Iron Age.
The Roman Road to Neath passed through the village and legend tells of the naming of the village in the Dark Ages or Age of the Saints.
The Normans invaded and settled, which split Baglan into the Wallicana and Anglican (Welsh and English/Anglo Norman areas).
Industry further changed the face of the land and the Baglan developed into the village that we now know.
Baglan is said to have been a Breton prince, the son of Ithel Hael. He studied at Saint Illtud's monastic school at Llanilltud Fawr (Llantwit Major) and later travelled to the Vale of Neath as a missionary. He founded the church at Baglan and lived in a cell adjoining it.
​
St Baglan was a fifth century Breton prince who came to Wales to study under St. Illtyd at Llantwit Major (Llanilltud Fawr).
One day St. Illtyd, feeling chilly, asked Baglan to bring some hot coals for a fire. Having nothing to carry them, he put the coals in his tunic – which did not burn. When Illtyd saw this, he knew Baglan was ready to found his own church.
Illtyd gave him a crozier and told him to build where he saw a tree bearing three kinds of fruit. Baglan travelling west rested on a hill under a tree. When he looked up he saw a nest with young birds in it, a bees` nest, and, piglets at the foot; - the 3 “fruits”. Baglan, preferred to build his church at the foot of the hill, but each night the building materials would be transported up the hill to the tree. Baglan soon gave up and built his church on the present site.
built the church by the tree (presumably this site was rebuilt in the medieval period.
The crozier apparently survived until the 17th century. It is reputed that Cromwell's forces may have taken the crozier when they travelled through Baglan in 1648. (It is said that when Cromwell visited Aberavon in that year, the town hid their charter in a chopping block.
Roedd Baglan Sant yn dywysog Llydewig o'r bumed ganrif a ddaeth i Gymru i astudio dan Illtud Sant yn Llanilltud Fawr.
Un diwrnod, roedd Illtud Sant yn teimlo'n oer, a gofynnodd i Faglan ddod ag ychydig o lo poeth ar gyfer tân. Gan nad oedd ganddo ddim i'w cario ynddo, rhoddodd y glo yn ei diwnig ond ni losgodd hwn. Pan welodd Illtud hyn, gwyddai fod Baglan yn barod i sefydlu ei eglwys ei hun.
Dywedodd Illtud wrtho am adeiladu eglwys lle gwelai goeden oedd yn dwyn tri math o ffrwyth. Gorffwysodd Baglan, a oedd yn teithio i'r gorllewin, ar fryn o dan goeden. Wrth edrych i fyny gwelodd nyth gydag adar ifanc ynddo, nyth gwenyn, a pherchyll wrth ei throed; - y 3 "ffrwyth". Roedd yn well gan Baglan adeiladu ei eglwys wrth droed y bryn, ond bob nos byddai'r deunyddiau adeiladu'n cael eu cludo i fyny'r bryn i'r goeden. Yn fuan, rhoddodd Baglan y gorau iddi ac adeiladodd ei eglwys ar y safle presennol.
Illtud
Saint Illtud also known as Illtud Farchog or Illtud the Knight, is venerated as the abbot teacher of the divinity school, Bangor Illtyd, located in Llanilltud Fawr (Llantwit Major). He founded the monastery and college in the 6th century, and the school is believed to be Britain's earliest centre of learning. At its height, it had over a thousand pupils and schooled many of the great saints of the age, such as Saint David, Samson of Dol, and the historian Gildas as well as Baglan
According to another source, Baglan was not Breton but came from athe line of Mascen Wledig - a very prestigious Welsh dynasty.
Illtud
Sant Cymreig cynnar oedd Illtud, weithiau Illtyd (Lladin: Hildutus) (bu farw c. 530). Ef oedd sylfaenydd mynachlog Llanilltud Fawr, ac ystyrir ef yn ffigwr allweddol yn hanes tŵf Cristnogaeth yng Nghymru fel olynydd Dyfrig. Ymddengys ei fod yn enedigol o dde Cymru neu o Lydaw.
Hanes a thraddodiadau[golygu | golygu cod y dudalen]
Ceir y cyfeiriadau cynharaf at Illtud ym Muchedd ei ddisgybl, Samson o Dol, a ysgrifennwyd yn y 7g. Dywedir yma fod Illtud yn ddisgybl i Sant Garmon, ac mai ef oedd y mwyaf dysgedig o'r Brythoniaid, yn hyddysg yn yr efengyl, y traddodiad Lladinaidd clasurol a thraddodiadau ei bobl ei hun. Dywedir mai ef oedd abad ei fynachlog ym Morgannwg. Ymddengys o'r hanesion yma ei fod wedi bod yn briod ar un adeg, a bod ganddo gefndir milwrol.
Mae'r fersiwn cynharaf o Fuchedd Illtud yn llawer diweddarach, yn dyddio o tua 1140. Lluniwyd y fuchedd yma gan awdur Normanaidd, ac nid ymddengys fod llawer o sail hanesyddol iddi. Dywedir ei fod yn ŵr priod cyn ei droedigaeth, ac iddo yrru ei wraig i ffwrdd. Ymddengys fod hyn yn rhan o ymgyrch y Normaniaid yn erbyn yr arfer Cymreig o offeiriad priod. Dywedir iddo hwylio i Lydaw gyda llongau yn llawn o rawn pan oedd newyn yno. Yn ôl y fuchedd yma, roedd Illtud yn fab i uchelwr o Lydaw o'r enw Bican Farchog, oedd yn berthynas i Arthur. Roedd Sant Sadwrn yn frawd iddo. Dywedir i Illtud ddechrau ei yrfa fel milwr, ac iddo ef a'i ŵyr ymosod ar abaty Sant Cadog Llancarfan. Fel cosb, llyncwyd pob un heblaw Illtud ei hun gan y ddaear, a chafodd Illtud droedigaeth a mynd yn fynach.
Daeth ei fynachlog yn Llanilltud Fawr yn ganolfan ddysg eithriadol o bwysig. Ymhlith disgyblion Illtud rhestrir Dewi Sant, Pol Aurelian, Samson, Gildas, Derfel Gadarn, Seiriol, Baglan a Pedrog.